Auteursrecht en citaatrecht

Inleiding

Auteursrecht is een wettelijk recht dat bescherming biedt aan makers van originele creatieve werken, zoals boeken, films, muziek, kunstwerken en software. Het geeft de maker van zo'n werk exclusieve rechten over het gebruik en de verspreiding ervan.

Het betekent ook dat als jij iets origineels maakt, jij de eigenaar bent van dat werk en dat je zelf kunt beslissen hoe het gebruikt mag worden. Auteursrecht geeft je het recht om te bepalen wie jouw werk mag kopiëren, verspreiden, vertonen, uitvoeren of aanpassen. Anderen moeten jouw toestemming hebben voordat ze jouw werk op die manieren kunnen gebruiken. Auteursrecht beschermt ook tegen plagiaat (als iemand anders jouw werk steelt en het als zijn eigen werk presenteert).

Het auteursrecht is echter niet onbeperkt. Het heeft een afgebakende duur, afhankelijk van het land waarin je woont. In veel landen geldt het auteursrecht gedurende het leven van de maker plus een bepaald aantal jaren na zijn of haar overlijden (zo'n 50 tot 70 jaar). Daarna gaat het werk over naar het publieke domein, wat betekent dat het vrij gebruikt kan worden door iedereen.

Het doel van het auteursrecht is om mensen te stimuleren om nieuwe werken te maken door hen te belonen voor hun inspanningen. Het biedt ook een stimulans voor anderen om nieuwe ideeën en werken te ontwikkelen, omdat zij de mogelijkheid hebben om hun eigen auteursrechten te krijgen.

Het auteursrecht geldt automatisch zodra je een origineel creatief werk hebt gemaakt. Het is niet nodig om het auteursrecht officieel aan te vragen of te registreren.

Citaatrecht

• Je kan een kort stukje van een werk citeren met als doel het originele werk te bespreken.
  De definitie van 'kort' is ingewikkeld en verschilt per werk. Je kan misschien wel een hele alinea uit een roman gebruiken, maar een illustratie uit een prentenboek kan een te groot deel van het hele boek zijn. Er waren meerdere rechtszaken nodig om te bepalen of de hip-hoptechniek met het sampelen van bestaande muziek legaal was. Het antwoord: meestal niet, behalve als toestemming is verkregen van de opgenomen artiesten en songwriters.
• Het kopiëren van artikelen of beeldmateriaal in een onderwijscontext is vaak toegestaan.
  Let op: je mag veel beeldmateriaal in een werkstuk of scriptie gebruiken, maar met het weer openbaar maken van het werk op een website, valt precies dezelfde inhoud weer onder de normale copyright-regels. En de leraar mag kopieën van de krant in de klas uitdelen, maar het uitbrengen van materiaal in een eigen reader en die jaar in jaar uit gebruiken ligt ook anders.
• Satire en parodieën
  Je kan een parodie op een werk maken. Een beroemde Amerikaanse rechtszaak ging over de roman The Wind Done Gone van Alice Randall uit 2001. Het is een hervertelling van het verhaal Gone with the Wind van Margaret Mitchell uit 1935 over Scarlett O'Hara, een rijke slavenhouder uit het zuiden van de Verenigde Staten uit de tijd voor de Amerikaanse burgeroorlog. Randall vertelt het verhaal vanuit het perspectief van een van Scarletts slaven, Cynara. Mitchells nabestaanden klaagden Randall en haar uitgever aan wegens schending van het auteursrecht. Maar Randall claimde fair use onder de parodieregel. Nadat een hof van beroep een uitspraak tegen Randall had vernietigd, werd de zaak geschikt nadat de uitgever, Houghton Mifflin, een deel van de opbrengsten had gedoneerd aan het van oudsher zwarte Morehouse College.
  
  In Nederland maakte Arjen Lubach in 2018 satire op de verkiezing van Rob Jetten als partijleider van D66 via een parodie op een Nijntje boek. Hoewel de erven Bruna scherp op schending van hun copyright zijn, werd hier geen rechtszaak over gevoerd. Dit in tegenstelling tot andere gevallen rond Nijntje.
  
  Copyright 2016 door Ruben Bolling. Met toestemming gebruikt.

• Bij het gebruik van geciteerd materiaal is het belangrijk om de bron en de naam van de maker te vermelden, indien mogelijk.
• Het citaat moet worden gebruikt binnen de context van de bepaalde betoogvoering, kritiek, recensie, nieuwsberichtgeving etc. Het mag niet worden gebruikt als zelfstandig werk of ter vervanging van het originele werk.

Bevorderen van open inhoud

Meer over auteursrecht:

• Auteursrecht.nl
• Auteursrecht.nl - in het Onderwijs
• Beetje oud, maar nog heel bruikbaar: Geschiedenis van het auteursrecht - Ius Mentis

Noot
Deze pagina is een bewerking van de originele Amerikaanse tekst, voorzien van een inleiding en aangevuld met Nederlandse voorbeelden.